DIAGNOZA RYZYKA DYSLEKSJI
Uczniowie rozpoczynający naukę w I klasie szkoły podstawowej są bardzo różnorodni
nie tylko ze względu ich wygląd, charakter i temperament, na środowisko, z jakiego pochodzą, na słabe i mocne strony czy zainteresowania, ale również ze względu na ich wiek i – wciąż zmieniające się – różnice w rozwoju poszczególnych sfer i nabywaniu poszczególnych umiejętności.
Także edukacja w szkole wygląda zupełnie inaczej. Po przejściu ze świata dzieciństwa, zabawy, gier zespołowych i wiecznej frajdy, nagle znaczenie zaczynają mieć również wyniki oraz zdobywane (lub nie) umiejętności. W szkole coraz bardziej widoczne stają się umiejętności, które różnicują dzieci: na te, które już je osiągnęły (czyli „lepsze”) i na te, które mają z nimi trudności (czyli „gorsze”).
Niestety także dysleksja rozwojowa w szkole rozwija całe swoje spektrum. Co prawda
nadal nie możemy zaproponować Państwu, by poszli ze swoim dzieckiem do poradni
psychologiczno-pedagogicznej, poddali je badaniu i otrzymali opinię zaświadczającą o
posiadaniu przez dziecko dysleksji, wraz z propozycjami pomocy uczniowi ze strony szkoły i rodziny, jednak coraz bardziej widoczne i uciążliwe stają się te problemy, które przeszkadzają uczniowi w szkolnym życiu i w zdobywaniu kluczowych dla edukacji wczesnoszkolnej umiejętności, takich jak: czytanie, pisanie czy liczenie.
Na tym etapie nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dziecko ma dysleksję rozwojową,
to jednak z całą pewnością możemy: ocenić, czy dziecko należy do grupy ryzyka dysleksji, podjąć działania stymulujące, korygujące oraz terapeutyczne, w celu przezwyciężania tych trudności, już od pierwszych chwil.
Termin RYZYKO DYSLEKSJI stosuje się wobec dzieci wykazujących wybiórcze
zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, napotykających na pierwsze, lecz nasilone
trudności w nauce- pomimo inteligencji w normie (inteligencja przeciętna lub wysoka), dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz w szkole, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu – DYSLEKSJĘ ROZWOJOWĄ.
Termin ten używany jest wobec dzieci od 5 do 7 r ż.
Badanie przeprowadza się za pomocą Skali Ryzyka Dysleksji – SRD w opracowaniu prof. Marty Bogdanowicz
Wczesna wielospecjalistyczna diagnoza jest warunkiem skutecznej pomocy.
Dzieci ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane na podstawie
charakterystycznych symptomów. Wiele sygnałów, które ten stan zapowiadają
można odczytać nie tylko w wieku przedszkolnym, ale już w okresie
poniemowlęcym. ABY DOSTRZEC OWE SYMPTOMY NALEŻY JE ZNAĆ.
Dzieckiem ryzyka dysleksji jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu. Należy zatem bacznie obserwować rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie fizycznym (w skali Apgar poniżej 10 punktów, szczególnie gdy osiąga wartość poniżej 6 punktów). Prawdopodobieństwo wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu dotyczy także dzieci z rodzin, w których trudności, takie jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność już pojawiły się.
Wystąpienie dysleksji rozwojowej przede wszystkim zapowiadają objawy dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego ( deficyty w obrębie rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania),
DYSHARMONIJNY ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY– zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer, na przykład niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem.
ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY – oznacza integrację procesów poznawczych (to m.in. uwaga, pamięć, spostrzeganie i myślenie) z czynnościami ruchowymi. Czynność czytania i pisania realizowana jest właśnie dzięki prawidłowemu rozwojowi tych funkcji: wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych i ich prawidłowemu współdziałaniu. Nabywanie umiejętności czytania to niebywałe wyzwanie dla wszystkich naszych uczniów i większość z nich na pewno będzie przejawiała rozmaite trudności w tym zakresie – to zupełnie normalne, gdy uczymy się czegoś nowego! Dlatego wszystkim dzieciom należy dać trochę czasu, wszystkich wspomagać, wszystkim przekazywać zachęty, motywować do podejmowania dalszych prób, a przede wszystkim traktować naukę czytania jako świetną, wspólną zabawę, a nie jako coś strasznie trudnego i bardzo poważnego.
LATERALIZACJA – utrzymywanie się oburęczności lub obuoczności
SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI
NAUKA CZYTANIA
Jednak niepokój u każdego nauczyciela i rodzica, po kilku miesiącach nauki czytania, powinny budzić tego typu problemy i trudności:
- nieumiejętność łączenia głosek w wyraz (trudności z syntezą głoskową),
- zbyt długie pozostawanie na etapie głoskowania,
- trudności w łączeniu sylab w wyrazy (synteza) oraz w dzieleniu wyrazów na sylaby (analiza),
- mylenie liter o podobnym kształcie (np.: b-p-d-g, a-o-ą, w-m-n-u, j-i),
- opuszczanie pojedynczych liter, sylab, całych wyrazów a nawet wersów,
- gubienie pierwszych lub ostatnich liter/sylab,
- zamienianie miejsca liter, co powoduje błędne odczytywanie wyrazów,
- gubienie się w tekście podczas czytania,
- statystycznie znacznie wolniejsze tempo czytania,
- trudności w przestrzeganiu znaków interpunkcyjnych, nieprawidłowa intonacja,
- zamiast czytania – zgadywanie, co jest napisane,
- trudności w czytaniu głośnym ze zrozumieniem (skupianie się na technice czytania, zamiast na treści i sensie zawartym w tekście),
- czytanie bez zrozumienia, nawet ciche.
Nawet, jeśli powyższe trudności nie będą oznaczały wystąpienia w przyszłości dysleksji rozwojowej, to na pewno są znakiem, że uczniowi należy pomóc w nabywani umiejętności czytania, że potrzebuje on dodatkowej pomocy i większej ilości ćwiczeń wszystko po to, by w sposób jak najmniej bolesny nauczył się czytać, by nie stracił
zainteresowania czytaniem i by chciał sam sięgać po ciekawe lektury.
NAUKA PISANIA
Jakby nauka czytania dla 6-latka to było mało, w szkole musi on równocześnie uczyć się
pisania. Niby obie te umiejętności opierają w dużym stopniu na rozpoznawaniu i dekodowaniu ściśle określonych symboli (liter), to jednak wcale nie znaczy, że obie te umiejętności wszyscy uczniowie opanowują jednocześnie i z taką samą łatwością (lub trudem). Dzieje się tak między innymi dlatego, że do skutecznej nauki pisania człowiek potrzebuje nie tylko prawidłowo działającej percepcji wzrokowej i percepcji słuchowej, ale również dobrze rozwiniętej sprawności manualnej (grafomotoryki) i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Nauka pisania to długotrwały proces zdobywania zupełnie nowej umiejętności, dlatego i w tym wypadku należy dzieciom dać czas na jej opanowanie.
Niepokój nauczyciela i rodzica powinny wzbudzić utrzymujące się zbyt długo następujące
trudności:
- mylenie liter o podobnym kształcie (np.: b-p-d-g, a-o-ą, w-m-n-u, j-i, s-z, l-ł-t),
- mylenie liter o podobnym brzmieniu (np.: w-f, b-p, s-z, k-g),
- trudności w używaniu zmiękczeń (ę-en, ą-om),
- trudności w pisaniu dwuznaków,
- zapominanie o pisaniu lub dodawanie litery „y”,
- zapominanie o drobnych elementach liter, takich jak: kropki, ogonki, laseczki,
- nieprawidłowe odwzorowywanie liter (niekończenie liter, złe rozmieszczenie etc.),
- trudności w przestrzeganiu znaków interpunkcyjnych,
- problemy z właściwym stosowaniem wielkich i małych liter,
- przestawianie liter w wyrazach, wyrazów w zdaniach,
- podczas przepisywania opuszczanie wyrazów, a nawet całych linijek tesktu,
- trudności z przepisywaniem, pisaniem ze słuchu,
- statystycznie znacznie wolniejsze tempo pisania,
- niski poziom graficzny pisma, niemieszczenie się w liniaturze, złe rozmieszczenie,
- krótkie i proste wypowiedzi pisemne.
Im więcej problemów przejawia dziecko, tym większa potrzeba podjęcia działań
stymulacyjnych i terapeutycznych. Działania te należy podjąć jak najwcześniej,
nie zastanawiając się, czy problemy te mogą sugerować, że dziecko znajduje się
z grupie ryzyka dysleksji, czy nie.
ZABAWY RUCHOWE
Dziecko przejawiające zaburzenia lub opóźnienie rozwoju ruchowego, zarówno w zakresie
motoryki dużej (czyli ruchów całego ciała), jak i motoryki małej (bardziej precyzyjnych
ruchów rąk, dłoni, palców) na etapie edukacji przedszkolnej, z dużą łatwością może nagle
dogonić swoich rówieśników i przestać mieć jakiekolwiek trudności na tym polu.
Niestety może też zdarzyć się tak, że problemy będą dziecku towarzyszyć dalej – choć na
przestrzeni lat mogą one zmieniać swój charakter i wygląd (dziecko będzie zdobywało
umiejętności wolniej, zawsze odbiegając poziomem swojej sprawności od grupy
rówieśniczej). I tak, dzieci z grupy ryzyka dysleksji, mogą charakteryzować się
następującymi zachowaniami:
- ogólna niezgrabność całego ciała,
- niezdarność podczas gier i zabaw ruchowych, typu: zabawa w berka, zabawa w chowanego, gra w piłkę nożną, w dwa ognie, zbijaka, etc.,
- trudności w nauce jazdy na rowerze, na łyżwach, na rolkach, na nartach,
- trudności w utrzymywaniu równowagi, w skokach na jednej nodze, podczas robienia jaskółki,
- problemy ze skakaniem na skakance, podczas gry w gumę,
- problemy z robieniem przewrotów w przód i w tył,
- utrzymująca się niezdarność podczas wykonywania czynności samoobsługowych,
- niski poziom graficzny rysunków (dużo szczegółów, słabe wykonanie),
- niezdarność podczas gry w kręgle, rzutki, badminton,
- trudności podczas ćwiczeń, w których wymagane jest przekraczanie środkowej linii ciała,
- niezdarność podczas wykonywania slalomów, przeskakiwania przez elementy, przechodzenia pod barierką etc.
Lata niepowodzeń podczas gier zespołowych, częste przegrywanie lub utrata punktów dla
drużyny, co z kolei niesie za sobą mało przyjemne komentarze ze strony rówieśników,
bywają często przyczyną unikania przez dziecko i niechęci do udziału w zabawach
ruchowych. To jeden z problemów, nad którymi muszą pracować nauczyciele, wychowawcy i rodzice.
ORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I W PRZESTRZENI:
- trudności z określeniem własnych części ciała jako prawe-lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała,
- trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, drzwi na lewo,
ORIENTACJA W CZASIE:
- trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze
Bibliografia:
Bogdanowicz M., „Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie”, Harmonia, Gdańsk 2003
Janiszewska B., „ Ocena dojrzałości szkolnej”, Seventh Sea, Warszawa 2008
Janiszewska B., „ Diagnoza dojrzałości szkolnej u progu klasy 1”, WSIP, Warszawa 2009